Walki o miasto w marcu 1945 r. spowodowały ogromne straty w zabudowie. W gruzach legły także kościoły. Z kilkunastu, do dnia dzisiejszego przetrwały zaledwie cztery: Bazylika Mariacka, kościół Niepokalanego Poczęcia NMP (mały kościółek nad Parsętą), świątynia Kościoła Chrystusowego i kościół Krzyża Świętego.

Kościół Zbawiciela przy ówczesnej ulicy Szczecińskiej (dziś ul. Jedności Narodowej), został poświęcony 8 maja 1932 r. Była to świątynia filialna parafii ewangelicko-augsburskiej przy kolegiacie, powstała z inicjatywy pastora Augusta Matthesa. Obiekt zaprojektował kołobrzeski architekt Eberhard Holstein. Kościół składa się z trzech segmentów: wieży, korpusu nawowego i prezbiterium. Wnętrze salowe, z obłym sklepieniem, przed wojną było wyposażone bardzo skromnie. Składał się na to: ołtarz, chrzcielnica, ambona, fissharmonia. Po 1936 r. powstał krzyż w prezbiterium, który wyrzeźbił pastor parafii przy kolegiacie - Paul Hinz.
Kościół przetrwał wojnę. Po 1945 r. był zaśmiecony i zagracony. Już w 1946 r. z inicjatywy franciszkanów w świątyni przeprowadzono pierwsze prace porządkowe, przy których pomagali marynarze. 16 grudnia 1948 r. obiekt został uroczyście poświęcony i włączony do oficjalnej służby liturgicznej. Wyremontowano pastorówkę i w miarę możliwości przebywał tutaj kapłan. W niedziele i święta popołudniami odprawiano msze.
Tak było przez 30 lat. Po utworzeniu diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej w 1972 r., franciszkanie musieli opuścić kościółek nad Parsętą i przenieśli się do świątyni przy ul. Jedności Narodowej. Parafia przy świątyni została erygowana dopiero 9 czerwca 1973 r. Wcześniej, bo 3 marca 1973 r., erygowany został klasztor, przy budowie którego znaczny wkład wniósł ojciec Wawrzyniec Kurach, który zmarł w 1976 r. i spoczywa na kołobrzeskim cmentarzu. Obiekt trzykondygnacyjny, wybudowany z cegły wapiennej, został połączony z budynkiem przedwojennym i z kościołem. W tym czasie, wyremontowano także świątynię, do której powrócił krucyfiks pastora Hinza.
Kolejna większa zmiana w kościele powstała już w XXI wieku. Bryła świątyni uległa przemianom i to dość odważnym. Wykonano projekt, który zakładał dwie wersje. Pierwsza, dotyczyła niewielkiej nadbudowy wieży i jej stylizacji w formie obowiązującej architektury. Druga wersja była bardziej odważna i zakładała budowę dzwonnicy podzielonej na trzy części: głównej, smukłej i dość wysokiej, oraz niewielkich bocznych hełmów. Prace nad przebudową wieży zakończyły się w 2004 r.
Poza krzyżem pastora Hinza, w kościele Krzyża Świętego nie ma zabytków. Na emporze znajdują się organy, jedne z trzech instrumentów piszczałkowych w Kołobrzegu. Budowa obecnych organów rozpoczęła się na początku 1965 r. Prace przeprowadzili organmistrzowie z Kartuz: Ryszard Plenikowski i Józef Adamczyk. Nowy, 11-głosowy instrument został poświęcony 7 listopada 1965 r. Po 1973 r. instrument został przebudowany; nadano nową formę prospektowi, zwiększając jednocześnie powierzchnię chóru dla parafian.
W omawianym zabytku trzeba wykonać jeszcze wiele prac. Na dzwonnicy znajdują się trzy dzwony o bardzo ładnym, harmonicznym brzmieniu. Niewielu pamięta, aby dzwoniły w ostatnim czasie. Jeden z dzwonów ma charakter zabytkowy. Szkoda, że są one unieruchomione, a zaistniała awaria napędu nie została do tej pory usunięta. Innym problemem są organy, które w ciągu ostatnich kilkunastu lat były remontowane już co najmniej dwukrotnie. Wykonane prace przy instrumencie nic nie dały. Nadal jest on rozstrojony a traktura pneumatyczna nie jest w pełni sprawna. Taki stan rzeczy skutkuje tym, że zagranie nawet zwykłej pieśni do łatwych czynności nie należy, a i odbiór takiego akompaniamentu nie jest najlepszy, o przyjemności ze słuchania nie wspominając. Oczywiście, nie można zarzucić franciszkanom, że o kościół nie dbają. Wręcz przeciwnie – robią to, na co ich stać. Poczciwy ojciec Benedykt Nadolny czy ojciec Bogdan Romaniuk, to osoby w dzielnicy zachodniej doskonale znane z dobroci i uczciwości, a także z zaradności. I tak, ostatnim czasem udało się odmalować wnętrze kościoła, a niedawno zainstalowano także ogrzewanie elektryczne, którego technologia pozwala bardzo szybko ogrzać wnętrze świątyni, przy użyciu minimalnej ilości energii elektrycznej.
Nie ulega również wątpliwości, że także nadbudowa wieży była dobrym pomysłem. Kościół Krzyża Świętego, pomimo że zmienił swój wygląd i tym samym charakter, jest teraz lepiej widoczny w mieście, góruje nad okolicą, ze swoim symbolem na dzwonnicy – krzyżem, przypominającym wszystkim odwieczne zasady chrześcijańskie.

Robert Dziemba

Fot. arch. Jerzego Patana i Roberta Dziemby

Fot 1. Kościół św. Krzyża – stan sprzed 1945 r.
Fot 2. Wnętrze świątyni przed 1945 r.
Fot 3. Pastor August Matthes.
Fot 4. Pastor Paul Hinz.
Fot 5. Kościół św. Krzyża – widok od zachodu, stan obecny.
Fot 6. Widok na wieżę i klaszotr.
Fot 7. Wnętrze kościoła w kierunku prezbiterium. Stan obecny.
Fot 8. Prospekt organowy.