Dziś ten park po zachodniej stronie ujścia Parsęty jest w większości niedostępny. Przed wojną był tam park uzdrowiskowy i cmentarz centralny.

Załęże, przed wojną nazywane Maikuhle, powstało w 1612 roku. Akcję sadzenia drzew rozpoczął radny Lorentz Heitke, potem przedsięwzięcie to kontynuował jego syn. Po lewej stronie rzeki rosły, dęby, buki, jesiony i brzozy, a z czasem inne szlachetne gatunki drzew. W ten sposób, pod twierdzą wyrósł najpierw park, a potem lasek, który mieszkańcy nazywali Maikuhle. W historiografii polskiej miejsce to nazywa się Załęże. Natomiast znaczenie słowa "Maikuhle" przedstawił dr Andrzej Chludziński w książce "Nazwy terenowe lądowe i wodne Powiatu Kołobrzeskiego", wskazując, że jest to jedyny niemiecki toponim nawiązujący do obrządku chrześcijańskiego: "Maikuhle - wzniesienie, na z. Kołobrzegu: May-Kuhle 1824, Maikuhle. Nazwa jest złożona z appelativum Mai 'maj' i ap. Kuhle 'jama, dół' i jak widać wiąże się z majowymi ceremoniami - w miejscu tak nazywanym obchodzono Zielone Świątki" - czyli uroczystość zesłania Ducha Świętego.

Warto podkreślić, że zakładanie parków i terenów zielonych w czasach Twierdzy Kołobrzeg, w większości przypadków było pozbawione sensu. Poza Załężem, do czasów likwidacji twierdzy nie przetrwał żaden park. Na przykład drzewa posadzono w 1704 roku przy kościele św. Mikołaja (okolice ul. Pomorskiej). Powstał w ten sposób lasek, nazywany popularnie "Baumgarten". Wycięto go w pień podczas wojny siedmioletniej. O ochronie zieleni można de facto mówić dopiero od 1832 roku, kiedy to powstało Miejskie towarzystwo Upiększania, zajmujące się przeobrażaniem twierdzy w uzdrowisko, usuwaniem fortyfikacji, budową ulic i ochroną zieleni. W tym okresie po lewej stronie ujścia Parsęty powstało kąpielisko dla pań. W 1847 roku na Załężu powstał teatr na wolnym powietrzu. W Kołobrzegu nadal sadzono drzewa. Twierdza coraz bardziej stawała się kurortem, ale formalnie była to dalej twierdza. Władze wojskowe pozwoliły na nowe nasadzenia. W ten sposób powstał Park Nadmorski, ale był jeden warunek: w przypadku wojny, wszelka zieleń zostałaby wycięta. Na szczęście, do czasu likwidacji twierdzy lądowej w 1872 roku, żadnych walk już nie było i park przetrwał do dnia dzisiejszego.

23 listopada 1881 roku na Załężu powstał cmentarz centralny, na którym chowano wszystkich obywateli miasta, choć funkcjonowały również cmentarze wyznaniowe. W 1913 roku na cmentarzu zbudowano krematorium.

W XX wieku, lasek Załęże był niezwykle popularny w Kołobrzegu. Był tam park uzdrowiskowy ze wspaniałą roślinnością, potokami, naturalnymi alejkami spacerowymi i kilkoma zakątkami widokowymi, w tym Zakątkiem Brzozowym i Zakątkiem Królewskim. Na wybrzeżu widoczne były również kamienne umocnienia Szańca Kleista, który przetrwał do dnia dzisiejszego. Na Załężu funkcjonowała również restauracja "Załęże". Do lasku przechodziło się specjalnym mostem łodziowym po Parsęcie. Była to niezwykła atrakcja turystyczna. Nad bezpieczeństwem spacerowiczów czuwał strażnik. Przez pewien okres, przejście przez most było płatne, ale potem z niego zrezygnowano. W okresie zimowym most był demontowany i uruchamiano połączenie promowe.

18 marca 1945 roku, Załęże zostało opanowane przez polskich żołnierzy, którzy w ten sposób dotarli do główek portowych. Po wojnie, przez pewien okres czasu lasek był dostępny dla mieszkańców. Uruchomiono także znajdującą się tam restaurację. Załęże cieszyło się dużym zainteresowaniem nie tylko ze względu na walory turystyczne, ale przede wszystkim jako teren zdobyczny, na którym prowadzono niezwykle dynamiczną eksplorację niemieckich grobów. Trwało do do 1950 roku. 22 września rozkazem Ministra Obrony Narodowej na Załężu powstała 19 Bateria Artylerii Stałej z czterema stanowiskami ogniowymi z działami kaliber 130 milimetrów, magazynami amunicji, dwoma punktami obserwacyjnymi i schronami (dowiedz się więcej: przeczytaj).

A co z cmentarzem? Rok po utworzeniu BAS, Miejska Rada Narodowa w Kołobrzegu podjęła uchwałę nr 36/261 o likwidacji części cmentarza niemieckiego. Pozostałe groby na terenie wojskowym pozostały po dziś dzień... A oto treść uchwały, którą cytuje Jerzy Patan w książce "Kiedy wszystko było pierwsze": "Działając na podst. par. 13 Uchwały Rady Ministrów z dnia 17 kwietnia 1950 r. (Instrukcja nr 2 Monitor Polski nr A-57, poz. 654), Prezydium Miejskiej Rady Narodowej pod szczegółowym rozważeniu sprawy zrujnowanego cmentarza poniemieckiego oraz mając na uwadze fakt, że część cmentarza  przy ul. Szczecińskiej została rozplantowana przez Jednostkę Wojskową jako plac do celów wojskowych, gdzie pomniki i płyty nagrobne ulegają w dalszym stopniu zniszczeniu przez rozbijanie ich, jak również mając na uwadze, że firma "Gołowicz Stanisław" czyni starania w celu zakupienia tych płyt nagrobkowych, postanawia - jednogłośnie - sprzedać usunięte płyty nagrobkowe betonowe i marmurowe z cmentarza rozplantowanego przez Jednostkę Wojskową firmie "Gołowicz Stanisław" w Lublinie i upoważnić przedstawiciela tejże firmy Ob. Hempel Władysława do zabrania omawianych płyt pomnikowych po komisyjnym oszacowaniu ich. Uzyskaną kwotę przeznacza się na cele Podstawowej Organizacji Partyjnej przy Prezydium M.R.N. jak na: dekorację świetlicy, kupno radioodbiornika dla świetlicy P.O.P itp. Wykonanie uchwały porucza się z-cy Przewodniczącego".

Na terenie rozplantowanego cmentarza powstał Park im. Jedności Narodowej, który następnie wpisano do rejestru zabytków. W 2000 roku na tym terenie otwarto Lapidarium Niemieckie. Duża część najcenniejszego drzewostanu znajduje się na terenie Marynarki Wojennej, bowiem BAS już nie istnieje. Niestety, do tej pory nie udało się wpisać do rejestru zabytków zachowanych elementów baterii. Również drzewostan nie jest chroniony. W parku natomiast zachowały się groby i elementy nagrobków. Zaś sam park nadal jest atrakcją turystyczną. Znajduje się w nim wspaniały, zaniedbany niestety drzewostan, na którym żyją wiewiórki. Obok fortyfikacji powojennych znajduje się relikt Twierdzy Kołobrzeg - Szaniec Kleista. Czy i kiedy Kołobrzeg ma szansę odzyskać swój najstarszy lasek nadmorski? Na to pytanie odpowiedzi brak.

Fot. 1, 4-7, 9 - Lasek Załęże
Fot. 2-3 - Widok na Szaniec Kleista
Fot. 7-8 - Restauracja Maikuhle
Fot. 10-11 - Pozostałości Cmentarza Centralnego przez rozbiórką, początek lat 50-tych
Fot. 12-15 - Widok na lasek Załęże, widoczny Szaniec Kleista
Fot. 16-18 - Załęże, elementy BAS i Szaniec Kleista
Fot. 19-23, 25 - Pozostałości nagrobków z Cmentarza Centralnego wraz z lapidarium

Robert Dziemba
Fot. arch. Jerzego Patana i Roberta Dziemby,
Przemysław Dawid, Wikipedia