16 min.
Nie znamy dokładnej daty założenia (powstania?) kapituły kolegiackiej w starym Kołobrzegu (dziś Budzistowo). W 1176 roku wzmiankowany jest prałat Herman. W 1194 roku księżna Anastazja nadała kościołowi NMP wraz ze swoimi synami Bogusławem II i Kazimierzem II wieś Bogucino. W latach 1208-1216 dokumenty wymieniają prałata Mikołaja. Natomiast w 1219 roku po raz pierwszy wzmiankowany jest kanonik Reiner (Rinerus).
Historia kapituły zaczyna się więc w niewiadomych okolicznościach i trudnym do sprecyzo-wania czasie. Wydaje się jednak pewne, że pod koniec XII wieku, kanonicy znajdowali się w Starym Mieście, przy tamtejszym kościele NMP, który urósł do rangi kolegiaty.
W początkowym okresie istnienia wspólnoty, kanonicy żyli według reguły św. Benedykta. Ich codzienne obowiązki, połączone z modlitwą, były wyrazem gorliwego poszukiwania Bo-ga. Wraz ze zmianami społeczno-kulturalnymi, reguła ta była dostosowywana do środowiska kołobrzeskiego, a jej surowy i konserwatywny charakter ulegał pewnym modyfikacjom.
23 maja 1255 roku wydano dokument lokacyjny nowego Kołobrzegu. Wraz z marginalizacją znaczenia starego grodu, do nowego miasta przeniosła się kapituła. Miało to miejsce pomię-dzy 1262 a 1276 rokiem. Kanonicy zajęli kościół św. Mikołaja, na miejscu którego rozpoczę-to wkrótce budowę obecnej kolegiaty.
W nowym ośrodku miejskim znalazła się także szkoła (część historyków przypuszcza, że po-wstała ona jeszcze w Starym Mieście. Inni twierdzą, że dopiero po lokacji nowego Kołobrze-gu.) Dbałość o należyty rozwój duchowy i umysłowy młodzieży, z której część wybierała później służbę dla Pana, była jednym z podstawowych zadań kapituły. Nadzór nad szkołą sprawował kanonik, który nosił tytuł „Scholasticusa”, natomiast tak naprawdę szkołą kiero-wał rektor, należący do stanu duchownego. Jemu podlegali nauczyciele niższego rzędu: kon-rektor, kantor, bakałarz i quintus. On także zasiadał w stallach kolegiaty i kierował chórem szkolnym, który regularnie śpiewał w czasie nabożeństw. Szkoła kolegiacka w Kołobrzegu była szkołą teologiczną i zasadniczo służyła kształceniu nowych duchownych, aczkolwiek była otwarta dla wszystkich.
Znaczenie kołobrzeskiej kapituły kolegiackiej było ogromne, zarówno dla rozbudowującego się miasta jak i dla Kościoła. Swoją pozycję, zawdzięczała ona księciu Barnimowi I, który na mocy przywileju z 1266 roku powstanie nowego kościoła parafialnego lub klasztoru w Koło-brzegu uzależnił od jej zgody. Pod względem znaczenia, była drugą w diecezji kamieńskiej, zaraz po kapitule katedralnej w Kamieniu Pomorskim. W jej skład wchodziło 11 kanoników: 5 piastowało godności: prałata, dziekana, scholastyka, kustosza oraz kantora, a 6 było zwy-czajnych. Dodatkowo, fundowane były prebendy stypendialne. Głównym obowiązkiem kapi-tuły, obok troski o sprawy gospodarcze i wpływ funduszy na budowę i upiększanie kolegiaty, było „nadanie nabożeństwom większego blasku i wyższej godności oraz kierowanie i nadzór nad sprawami kościelnymi i szkolnictwem”.
Fotogaleria
Kapituła czerpała swoje dochody z licznych wsi, które były jej własnością, z dziesięcin pła-conych przez inne wsie, z warzelni soli, młynów, grobli, mszy, uroczystości kościelnych, od-pustów i legatów testamentowych. Wraz z rozbudową Kołobrzegu i wznoszeniem nowych kaplic oraz kościołów, kanonicy musieli bronić swoich interesów. Specjalne przepisy w tej sprawie wydał biskup kamieński Konrad IV w 1321 roku.
Głównym kościołem w Kołobrzegu, świątynią parafialną, była kolegiata Marii Panny. Pozo-stałe kościoły były jej podporządkowane ustalonymi zasadami.
Niestety, wady trapiące średniowieczne duchowieństwo, dotknęły również kapitułę kołobrze-ską. 22 sierpnia 1345 roku biskup kamieński książę Jan I Łużycki wydał specjalne zarządze-nie dyscyplinarne, zgodnie z którymi, kanonikom przebywającym poza wspólnotą groziły sankcje ekonomiczne.
Kapituła kolegiacka przyczyniła się do budowy monumentalnej świątyni oraz do jej bogatego wyposażenia. To dzięki jej staraniom bazylika osiągnęła wspaniały poziom artystyczny w okresie średniowiecza, stając się jednym z najpiękniejszych kościołów pomorskich. Jednak znaczne bogacenie się kanoników, zaniedbywanie obowiązków duszpasterskich, handel od-pustami, etc., przyczyniło się do kryzysu moralnego duchowieństwa i niechęci społeczeństwa do hierarchii Kościoła. To właśnie dlatego nauka Marcina Lutra zyskiwała dużą popularność wśród Pomorzan.
19 lutego 1531 roku do Kołobrzegu przybył z Lubeki pastor Mikołaj Kleine, który wygłosił w kolegiacie pierwsze kazanie w nowej nauce ewangelickiej. Kanonicy początkowo opierali się nowemu ruchowi, któremu sprzyjali zwłaszcza rajcowie. Jednak wkrótce ulegli. Oficjalnie, kapituła kołobrzeska przyjęła protestantyzm w 1535 roku. W następnych latach jej pozycja spadła na znaczeniu.
Kasata kapituły kolegiackiej nastąpiła w 1811 roku, podobnie jak inne instytucje kościoła ka-tolickiego w sekularyzowanych Prusach.
Po utworzeniu w 1972 roku diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej oraz po przeprowadzeniu pierwszego etapu prac przy odbudowie Konkatedry, 25 września 1979 roku dekretem Pryma-sa kardynała Stefana Wyszyńskiego została erygowana Kapituła Kolegiacka w Kołobrzegu. Akt instalacji Kapituły w kolegiacie odbył się 14 sierpnia 1981 roku.
Kapituła kolegiacka zawiera w swoim składzie 3 kanoników obdarzonych godnościami: pre-pozyta, kustosza i promotora, oraz 9 kanoników gremialnych. Przewidziano również maksy-malnie 12 prebend honorowych. Prepozyt kieruje życiem i działalnością Kapituły, zwołuje zebrania i przygotowuje ich przebieg, wspólnie z pozostałymi członkami Zarządu ustala za-dania do wykonania, akceptuje wydatki, składa corocznie Biskupowi krótkie sprawozdanie pisemne. Kustosz zawiaduje archiwum i mieniem Kapituły i jest zań odpowiedzialny, prowa-dzi księgi protokołów zebrań i kronikę, dba o miejsce spotkań, opiekuje się dystynktoriami kanonickimi. W razie śmierci członka Kapituły zatroszczy się o sporządzenie jego obszerniej-szego życiorysu, którego jeden egzemplarz składa w archiwum kapitulnym, a drugi w Kurii Biskupiej. Promotor w duchu przyjętych założeń programowych wprowadza w życie ze-wnętrzne zadania Kapituły, inicjuje odpowiednie akcje, włącza je w różne przejawy życia diecezji, jest spiritus movens we wszystkich sprawach, w których działalność Kapituły mo-głaby się okazać pożyteczna.
Kanonicy dobierani są przez biskupa ordynariusza diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej „spo-śród czynnie i skutecznie zaangażowanych w różnych dziedzinach życia kościelnego kapła-nów, będących przynajmniej po srebrnym jubileuszu święceń, którzy wzorowym sposobem swego życia i spełniania posługiwania duszpasterskiego, względnie odpowiedzialnych czyn-ności w diecezji, mogą stanowić wzorce dla Duchowieństwa”.
Statut Kapituły reguluje zadania i obowiązki kanoników. „Ze względu na swoją siedzibę i za-razem sytuację diecezji, głównym czynnikiem charakteryzującym w szczególny sposób ze-wnętrzną działalność Kapituły, będzie troska o konkatedrę, jedną z najpiękniejszych świątyń diecezji, o jej ukształtowanie wewnętrzne i wystrój jak również z zadań duszpasterskich, tro-ska o należyty poziom duszpasterstwa turystycznego, szczególnie w pasie przymorskim, jak też i apostolstwo ludzi morza. (…) Całkiem szczególnym obowiązkiem Kapituły jest uświetnienie obecnością uroczystości Św. Maksymiliana Kolbego, drugiego Patrona diecezji, dnia 14 sierpnia, co roku obchodzonej w konkatedrze kołobrzeskiej (…)”.
Jeszcze kilka słów o stroju kanoników. Stanowi go czarna sutanna z obrzeżeniami fioletowy-mi, pas fioletowy bez frędzli - mozeta czarna z obrzeżeniem fioletowym, noszona na białej komży gładkiej. Członkowie Kapituły, uprawnieni do noszenia innego stroju, np. kapelani i prałaci papiescy, nie mieszają elementów stroju, zostawiając przy jednym. Kanonicy noszą również distinctorium wykonane przez Stanisława Tyrałę z Poznania. AWERS: dominującym elementem kompozycji jest herb Kołobrzegu pod wieńczącą całość mitrą biskupią - dwa skrzyżowane pastorały oparte u podstawy na falach wody. Pomiędzy pastorałami mieści się włócznia św. Maurycego, traktowana jako symbol Bolesława Chrobrego - inicjatora utworze-nia pierwszej diecezji kołobrzeskiej w roku 1000 i powierzenia jej biskupowi Reinbernowi. Zwornikiem są charakterystyczne elementy herbu biskupiego biskupa Ignacego Jeża - drugie-go biskupa w historii diecezji kołobrzeskiej, a zarazem pierwszego po powtórnym jej utwo-rzeniu w roku 1972. Fakty dwukrotnego tworzenia Diecezji znajdują odzwierciedlenie w da-tach 1000 - 1972, umieszczonych na bocznych ramionach krzyża. REWERS: Tę stronę kształtuje postać pierwszego biskupa kołobrzeskiego Reinberna. Postać biskupa uzupełnia napis: REINBERNUS PRIMUS EPISCOPUS COLUBREGANUS SUFRAGANEUS GNE-SNENSIS ANNO MILLESIMO, i herb Gniezna, dla podkreślenia związku ówczesnej diece-zji kołobrzeskiej z arcybiskupstwem gnieźnieńskim.
Obecnie do kapituły należą: ks. Prałat Kazimierz Bednarski – prepozyt, ks. Marian Dzie-mianko – promotor; kanonicy gremialni:, ks. Bolesław Jewulski, ks. Stefan Leszczyński, ks. Tadeusz Nawrot, ks. Józef Potyrała – sekretarz, ks. Tomasz Tarczyński, ks. Józef Turkiel; ka-nonicy honorowi: ks. Czesław Adamkowicz, ks. Antoni Duszyk, ks. Wojciech Gappa, ks. Zbigniew Klaman, ks. Kazimierz Michalak, ks. Julian Mizera, ks. Michał Seitz (Eichstät), ks. Stanisław Szuba, ks. Marian Wołoszyn, ks. Jan Wszołek.
Tak to, po odbudowie bazyliki i kontynuowaniu przez nią funkcji głównej świątyni miasta oraz drugiej katedry diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej, swoje zadania wykonuje także Kapi-tuła Kolegiacka, jedna z najstarszych na Pomorzu, z bogatą, ponad 800-letnią tradycją.
Robert Dziemba
UWAGA!
Komentarze są prywatnymi opiniami Czytelników, za które redakcja nie ponosi odpowiedzialności. Publikowanie jest jednoznaczne z akceptacją regulaminu. Jeśli jakikolwiek komentarz narusza obowiązujące prawo lub zasady współżycia społecznego, prosimy o kontakt poczta@miastokolobrzeg.pl. Komentarze niezwiązane z artykułem, naruszające regulamin lub zawierające uwagi do redakcji, będą usuwane.
Komentarze zostaną opublikowane po akceptacji przez moderatora.