Powstały 46 lat temu tajny kompleks w Podborsku, przekazany Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu, ma szansę już niedługo stać się prawdziwą turystyczną atrakcją. Do funkcji muzeum droga jeszcze daleka.

W 1966 roku rozpoczęto zadanie specjalne o kryptonimie „Wisła”. Wraz z wyborem trzech lokalizacji do budowy magazynów amunicji atomowej, przedsięwzięcie otrzymało równoległy kryptonim „Zamierzenie 3000”. O istnieniu kompleksów wiedziało zaledwie 12 osób w Polsce, a do 1985 roku – 15.

Obiekt 3001 w Podborsku wykorzystywany był przez ZSRR na mocy umorzy rządowej z PRL. Na jego terenie znajdują się dwa magazyny na amunicję atomową. Maksymalnie, w obu bunkrach mogło znajdować się do 160 głowic i bomb atomowych. Część z nich była przeznaczona dla wojsk rakietowych i samolotów w ramach Frontu Polskiego, ale także dla wojsk radzieckich. Kompleks był wykorzystywany do 1990 roku. Następnie przejęła go Marynarka Wojenna, a w 2005 roku trafił do zasobu Służby Więziennej. W ten sposób powstał Oddział Zewnętrzny w Dobrowie Aresztu Śledczego w Koszalinie. Kilka lat temu, obiekt użyczono Fundacji Strażnicy Historii, a następnie Zachodniopomorskiemu Stowarzyszeniu Miłośników Historii i Tajemnic. W 2015 roku bunkry przekazane zostały Powiatowi Kołobrzeskiemu i przeszły w zasób Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu.

Kołobrzeskie muzeum przystąpiło do naukowego opracowania historii obiektów i przygotowania do udostępnienia pierwszego magazynu turystom. Powstała również koncepcja docelowego zagospodarowania obiektu i stworzenia Muzeum Zimnej Wojny, jako oddziału Muzeum Oręża Polskiego. Powyższe wymaga jednak zaangażowania wielu osób i sporych środków. Naprzeciw wychodzi unijna perspektywa i programy, obejmujące swoim zasięgiem tematycznym m.in. zabytki techniki. Na podstawie zasobów Instytutu Pamięci Narodowej oraz Archiwum Wojska Polskiego opracowany został rys historyczny kompleksu. Wykonano również pierwsze prace porządkowe, a także inwestycje. Wśród nich należy wskazać założenie nowej instalacji elektrycznej, która powstała dzięki zaangażowaniu doświadczonej firmy p. Sławoja Kiginy. Trwają prace związane z zabezpieczeniem przeciwpożarowym obiektu.

Magazyn wymaga przeprowadzenia pełnej inwentaryzacji. Niestety, wbrew ogólnym twierdzeniom, choć jest to dobrze zachowany obiekt, został on poważnie splądrowany. Złodzieje wycięli całą instalację aluminiową i miedzianą, zabierając sporą część aparatury. Wszystko, co można było spieniężyć, ukradziono. Pozostały elementy, które były albo niebezpieczne, albo mało wartościowe, albo wzbudzałyby zbyt duże podejrzenie, gdyby ktoś wszedł w ich posiadanie. W ten sposób znikło niemal całe wyposażenie sal magazynowych, w których przechowywano amunicję atomową, a tym samym obiekty pozbawiono unikatowego wyposażenia, którego zadaniem był pomiar warunków, w jakich znajdowały się głowice i bomby: w tym temperatura czy ewentualne promieniowanie. Oczywiście, jak na polskie warunki wpływające na los zabytków fortyfikacyjnych i tak zachowało się bardzo dużo. Całość tworzy atmosferę tajemniczości i dla niektórych szoku: w końcu Polacy byli przekonywani, że na terenie naszego kraju nie było broni atomowej.

Z punktu widzenia turystycznego, magazyn w kompleksie 3001 w Podborsku jest na pewno niezwykle ważny. Z punktu widzenia muzeum, do zrobienia pozostało jeszcze bardzo dużo. Stąd powołanie zespołu, który zajmuje się obecnie opracowaniem koncepcji dla zespołu obiektów. W toku jest wiele procedur prawnych, w tym odlesienie terenu, na którym znajdują się bunkry, czy też zmiana ich przeznaczenia, bez której utworzenie w tym miejscu oddziału muzeum nie byłoby możliwe. Trzeba dokonać syntetycznego opracowania dotyczącego zespołu zabytków o proweniencji atomowej, zaczynając od map i opisów, na wyrzutniach rakiet i bombie atomowej kończąc. Nie jest to ani czas, ani miejsce, na skupianie się na konkretnych zamierzeniach, gdyż toczy się nad nimi dyskusja, a przede wszystkim trwa zbieranie materiału źródłowego. Stąd odbywają się spotkania i studia przedmiotowej tematyki, celem stworzenia jednolitej i połączonej wystawy w dwu obiektach, poświęconej zarówno zimnej wojnie, bo to przecież jej dogmatem była broń atomowa i zasada gwarantowanego wzajemnego zniszczenia, ale również wykorzystania energii atomowej jako takiej.

Nie należy ukrywać, że kompleks 3001 w Podborsku znajduje się poza jakimikolwiek trasami zwiedzania. Oddalony jest od wszystkich atrakcyjnych miejscowości turystycznych. Stała temperatura wewnątrz oscyluje wokół 6 stopni. Wyłącznie opracowany zbiór zabytków w historycznym wnętrzu będzie w stanie przyciągać nie tylko turystów, ale również mieszkańców naszego regionu i Polski do tego, aby zapoznać się nie tylko z tajemnicami magazynów amunicji atomowej, ale również by poznać tajemnice zimnej wojny. Kompleks ten ma potencjał, to nie budzi wątpliwości, jednakże wymaga zaangażowania zespołu ludzi i środków finansowych, aby go odnowić, udostępnić, a następnie stworzyć atrakcyjną wystawę.

Więcej zdjęć (kliknij).

Robert Dziemba